PARIS - Ðã thành thông lệ, mỗi năm một lần, các ca đoàn Giáo Xứ Việt Nam Paris họp nhau vào cuối tháng tư để cùng cầu nguyện với nhau qua thánh ca, hát cho nhau nghe và học hỏi, trao đổi về thánh nhạc và thánh ca. Năm nay cuộc họp mặt đã được tổ chức vào thứ bảy 26/04/2008, từ 10 đến 16 giờ 30. Các ca đoàn đã học hỏi về đề tài: « Con tim muốn hát ». Ba khía cạnh đã được ba diễn giả chia sẻ và hướng dẫn thảo luận (Sơ và hai cha khiêm tốn, xin đừng nêu tên, xin tạm gọi là sơ Marie, cha Phêrô và cha Phaolô).

• Sơ Marie chia sẻ về « Từ con tim đến con tim trong Thánh Ca »

• Cha Phêrô nhận định về « Vai trò của ca đoàn trong thánh lễ »

• Cha Phaolô chia sẻ về « Thánh Vịnh, Bộ Lễ: chia sẻ và ghi nhận ».

Do đề nghi của ba diễn giả, cô Anh Thư, trưởng ban tổ chức đã khéo léo dùng nhiều phương thức khác nhau để mời mọi người chia sẻ về thánh ca, khi thì cô nhờ các ca đoàn tham dự hát, lúc thì cô nhờ cha Phaolô hoạt náo, lúc cô lại dùng bữa ăn để mọi người chia sẻ, lúc cô lại dùng hội thảo,…Tài khéo tổ chức ấy đã mời mọi người tham dự hội thảo đi qua năm giai đoạn chương trình. 1- Tiếp đón và khai mạc, 2- Hát với nhau và chia sẻ theo ba khía cạnh của chủ đề, 3. Bữa ăn huynh đệ, 4. Sinh hoạt và hội thảo và 5. Thánh lễ tạ ơn. Bài tường thuật ngắn này xin chỉ trình bày điểm nhất và điểm hai và rút gọn. Xin các diễn giả tha thứ những sai, thiếu.

1. Tiếp đón và Khai mạc

Từ 9 giờ 30, các ca viên của các ca đoàn trong giáo xứ đã từ từ đến giáo xứ, tay bắt, mặt mừng, thăm hỏi nhau. Dẫu là thứ bảy, nhiều người phải đi làm, nhưng sáu trên tổng số 12 ca đoàn đã đáp lời mời của Ủy Viên Phụng Vụ và Thánh Nhạc về tham dự buổi họp mặt. Ðó là các ca đoàn: Ca đoàn Giáo xứ, Sarcelles, Villiers-le-Bel, Triều Dâng, Nhóm Ðàn dân tộc và Ban Phụng Ca Lê Bảo Tịnh.

Chung quanh một dẫy bàn dài, mọi người được mời dùng ly cà phê hay chén trà nóng, với bánh ngọt, tụm ba tụm bảy nói chuyện vui vẻ. Tập hồ sơ gồm chương trình, các bài thánh ca, các bài hoạt ca sẽ xử dụng trong buổi họp đã được chuẩn bị và in sẵn. Mỗi người được mời lấy một tập.

Giờ khai mạc đã tới. Cô Anh Thư mòi mọi người bỏ không gian tiếp tân, chuyển qua không gian hội họp. Trên dưới 60 khuôn mặt, tề chỉnh quây quần qua ba hàng ghế xếp hình bán nguyệt, cùng quay về bàn thuyết trình, theo lời mời của cha Phaolô, hát chung « Bài ca hiệp nhất »: Xin hiệp nhất chúng con, nên một trong tình yêu Chúa,…

Cô Anh Thư ngỏ lời chào mừng 6 ca đoàn hiện diện, giới thiệu đề tài thảo luận « Con tim muốn hát », giới thiệu ba diễn giả: sơ Marie, cha Phêrô và cha Phaolô. Cô cũng đặc biệt nhắc đến sự quan trọng của phụng vụ và thánh nhạc trong sinh hoạt mục vụ của giáo xứ, cám ơn sự hiện diện ưu ái của Ðức Ông Giuse và mời ngài ban lời khai mạc.

« Con tim muốn hát », theo Ðức Ông Giuse, là một tâm tình rất gần với thánh vịnh. Có thể bảo rằng tất cả thánh vịnh là một chuỗi những lời ca của con tim nâng lời chúc tụng Chúa, ca khen Giavê. « Con tim muốn hát » cũng là tâm tình của bài ca « Magnificat » mà Mẹ Maria đã tung hô Chúa với cả tấm lòng mình.

Thực ra trong đời sống hằng ngày, con tim ta đã hát, và đã hát nhiều lần. Ta hát trong cộng đoàn, với cộng đoàn, để cùng cầu nguyện với cộng đoàn, để ca tụng Chúa. Tiếng hát của ta là biểu lộ tâm tình của ta, là sức mạnh của ta và của cộng đoàn, giúp ta sốt sắng hơn, đoàn kết hơn, liên đới hơn, yêu mến Chúa hơn. Tiếng hát của ta chính là lời cầu nguyen của ta. Tiếng hát hay đã giúp ta cầu nguyện tới hai lần. Thánh Augustinô bảo vậy. Con tim của ta nhỏ bé, giới hạn trong cơ thể ta, nhưng tiếng hát của ta đã bay cao, vươn lên tận tới trời xanh, Ngai Tòa Chúa, vang rộng ra khắp cùng vạn vật, cỏ cây, đất nước, sông biển, núi đồi (thánh Phanxicô).

Cái gì đã thúc đẩy ta hát ? Vì ta hay hát: hát để bày tỏ tâm tình, để ca tụng Chúa, để cầu nguyện với anh em; hát vì đức tin, đức cậy, đức mến thúc đẩy; hát vì biết mình hát cho ai và hát để làm gì ! Vì ta hát hay: Chúa đã cho ta có tiếng tốt, có khiếu hát, có khả năng và hiểu biết về hát. Ðộng lực thúc đẩy « con tim muốn hát » như vậy, là một động lực cao cả, linh thiêng, thánh thiện. Xin Thần khí và Thánh thần Chúa hướng dẫn, suởi ấm và thức đẩy ta luôn, để « tim ta luôn luôn muốn hát », hát bài ca tụng Chúa, hát bài tin, cậy, mến Chúa, hát bài bác ái và liên đới với an hem, với cộng đoàn.

2. Hát với nhau và chia sẻ theo ba khía cạnh của chủ đề

Sau lời khai mạc của Ðức Ông Giuse, cha Phaolô giới thiệu phần hai của chương trình. Ðây là phần quan trọng nhất của ngày họp mặt hội thảo hôm nay. Phần này gồm ba bài chia sẻ của ba vị thuyết trình và sáu diễn nguyện thánh ca do sáu ca đoàn hiện diện trình diễn.

Là người hoạt náo và chủ sự phần này, Cha Phaolô đã khéo léo trình bày ba tiêu chuẩn hướng dẫn thảo luận bằng cách mời mọi người hát ba bài hoạt ca:

• Lý tưởng của tôi là đem Chúa cho muôn người,…

• Hãy quên đi cái tôi để đem Chúa đi vào đời,…

• Cuộc đời quanh ta có biết bao là nét đẹp, là lòng bao dung, hy sinh, là tình yêu thương,…

Như một con chim kia, chỉ hát có một lần, rồi chết. Tiếng hát của nó độc đáo, rền vang khắp núi đồi thế gian, tiếng hát của nó tuyệt vời, khiến cả Thượng Ðế cũng phải mỉm cười thưởng thức. Nhưng tiếng hát của nó, chỉ hát có một lần. Vì để hát, nó đã phải bay lên cao, lao mình vào bụi gai, toàn thân bị xé rách. Có người đã dùng hình ảnh này để diễn tả tình yêu của Chúa Kitô, do Thần khí thúc đẩy, vì lòng mến Chúa Cha, cam chịu đau khổ, để hát lên tiếng hát ca tụng Thiên Chúa và cứu chuộc nhân loại. Mẹ Maria cũng với cả tấm lòng mình, bằng cả thần khí tâm hồn mình, đã hát bài ca « Magnificat » ngợi khen Chúa. Ðó là ý tưởng chủ lực của chủ đề « Con tim muốn hát ».

Qua lời giới thiệu vắn tắt mà ý nghĩa ấy, cha Phaolô mời mọi người thưởng thức bốn bản thánh ca, do bốn ca đoàn trình diễn. Ban Phụng Ca Lê Bảo Tịnh trình diễn bài « Lắng nghe tiếng Chúả của Nguyễn Duy; Ca đoàn Sarcelle bài « Xin dậy con yêu Ngài » của Thành Tâm; Ca đoàn Villier-le-Bel bài « Hãy thương yêu nhau » của Thành Tâm; ca đoàn Triều Dâng bài « Ðem Tin Mừng » của Martinô.

2a. Bốn ca đoàn đã hát với cả con tim mình bốn bài thánh ca. Sơ Marie đặt 3 câu hỏi « Con tim muốn hát, nghĩa là sao » ? « Con tim muốn hát, hát ở đâu » ? Và « Con tim muốn hát, hát làm sao » ?

Ðặt vấn đề là bước đầu tìm ra câu trả lời. Hát là một hành đông truyền cảm. Nhưng cái cốt tủy, cái sâu xa, cái linh đạo, cái hồn của lời hát là con tim. Nói rằng « Con tim muốn hát » là nói đến cái linh đạo của thánh nhạc, cái hồn của thánh nhạc. Cũng như nói đến càrốt là nói đến « cái củ » được chôn sâu, che dấu dưới lòng đất, chứ không phải cái lá lộ diện bên trên, bên ngoài.

Cái hồn thánh nhạc này phải được thể qua tất cả những lời hát thánh ca, nhất là thánh ca phụng vụ. Thánh ca phụng vụ, có đặc tính thánh thiện, là một cuộc gặp gỡ giữa Thiên Chúa và con người. Nó có sức mạnh làm rung chuyển tâm hồn, làm rung động con tim. Nó có sứ mệnh của một sứ điệp, của một cây cầu. Nếu các ca viên hát với con tim, họ sẽ hát với tình yêu và họ sẽ diễn tả được tình yêu của Thiên Chúa đối với nhân loại, họ sẽ cộng tác đắc lực vào Tin Mừng Tình Yêu của Ðức Kytô. Muốn đạt được trình độ ấy, các ca viên cần tự đào tạo mình trong cuộc sống hằng ngày: đào tạo về kỹ thuật âm nhạc và ca hát, về phụng vụ, về Lời Chúa, về Tin Mừng của Chúa,..nghĩa là để « Con tim muốn hát » được hát với cả lòng mình, ta phải hát trong thánh ca đã vậy, mà cả trong cuộc đời mình nữa.

« Như tiếng sơn ca trên cao tìm ra hồn; Vâng, con sẽ hát và sẽ hát mãi; Dù chông gai, con sẽ vào hái hoa hồng; Gai càng nhọn, tiếng con hát càng thanh; Gai càng sắc, tiếng con hát càng cao,… ». Con tim muốn hát sẽ phải hát một cách thánh thiện, sự thánh thiện bao phủ cả bốn khía cạnh, từ lời ca, câu nhạc, qua cách trình diễn, đến sự liên kết với phụng vụ.

Tiếp lời Sơ Marie, cha Phaolô gợi ý phân biệt ba loại ca: hoạt ca, giáo ca và thánh ca. Về thánh ca, nên phân biệt thánh ca vào đời và thánh ca phụng vụ, và chỉ có thánh ca phụng vụ mới được hát trong thánh lễ.

2b. Nhóm Ðàn Dân Tộc trình tấu bài « Dấu Ấn tình yêu » của Ân Ðức. Cha Phêrô trình bày khía cạnh thứ hai của đề tài: « Vai trò của ca đoàn trong thánh ca phụng vụ thánh lễ ».

Năm vấn đề đã được cha Phêrô gợi ra:

• Tầm quan trọng của thánh ca phụng vụ. Thánh ca và thánh nhạc đều có mục đích chính là làm sáng danh Chúa và thánh hoá giáo dân. Do đó, thánh ca phải hướng về sự cầu nguyện. Hát là cách biểu lộ niềm vui, dạ chân thành, tình yêu mến. Thánh Augustinô bảo « Hát là việc của người yêu ». Ngài cũng nói « Hát hay là cầu nguyện hai lần », có nghĩa là hát nâng cao hiệu năng của lời cầu nguyện.

• Vai trò của ca đoàn trong việc cử hành phụng vụ. Tham dự vào phụng vụ có nhiều thành phần: chủ tế, cộng đoàn, người đọc sách thánh, ca đoàn, người đệm đàn. Vai trò của ca đoàn có một vị trí đặc biệt ở chỗ nó phải làm nổi tính chất thánh thiện và nghệ thuật cao của thánh ca. Vai trò quan trọng của ca đoàn, bởi vậy, đầu tiên là phải giúp cộng đoàn hát đúng. Ca đoàn hát trước cộng đoàn, với cộng đoàn, giữa cộng đoàn và cùng cộng đoàn. Nhờ vậy, vai trò kế tiếp của ca đoàn là làm cho nghi lễ thêm long trọng, giúp cộng đoàn thêm hiệp nhất. Ðức thánh cha Phaolô VI nói: ca đoàn có một nhiệm vụ cao quí và quan trọng: tăng tính nghệ thuật thêm hay và tốt, làm cho nghi thức thêm đẹp, đưa ra sự trong sáng, dễ thưa, dễ hát, tăng thêm sự cảm thông và có tính cảm kích, giúp cộng đoàn cầu nguyện sốt sắng hơn. Thánh ca có tính chất thánh hóa. Do đó, các ca đoàn phải chuẩn bị, phải tập luyện, phải ý thức vai trò của mình trong tác vụ tập thể.

• Tư cách cần thiết của các ca viên. Vì những vai trò quan trọng như trên, các ca viên phải có một số tư cách cần thiết, như phải là kytô hữu, phải có một sự huấn luyện căn bản về phụng vụ, phải có lòng đạo đức, phải có hiểu biết căn bản về giáo lý, phải có khả năng tối thiểu về kỹ năng ca hát, phải có tinh thần tông đồ phục vụ, phải biết sống tinh thần liên đới cộng đoàn, phải có lòng mến Chúa, ưa thích cầu nguyện,…

• Vị trí không gian của ca đoàn trong thánh đường. Không nên ở trên tầng đàn, vì xa cách với cộng đoàn; Cũng không nên ở sau bàn thờ, hay ngay trước bàn thờ, vì làm phiền cộng đoàn. Tốt nhất là ở vào một bên bàn thờ, ca trưởng có thể điều khiển ca đoàn và cộng đoàn.

• Và ý muốn hát mỗi ngày mỗi tốt hơn, mỗi ngày mỗi hay hơn. Ðiều này giả sử ca đoàn phải ý thức được vai trò của mình, biết trau dồi kiến thức và nghệ thuật hát, biết tăng tiến tinh thần cầu nguyện liên tục.

2c. Ca đoàn giáo xứ trình bày bài « Trong trái tim Chúa » của Phanxicô. Cha Phaolô chia sẻ khía cạnh thứ ba của đề tài: « Thánh vịnh và Bộ lễ ».

Ta có thể không hát ca nhập lễ, ca dâng lễ. Nhưng phải hát thánh vịnh. Thánh Vịnh là lời của Chúa. Ta không được đổi ca từ, cần hát hay mà không cần công diễn. Ta có thể dùng các thánh vịnh của Kim Long, Ðỗ Vỹ Dạ, Tiến Linh.

Hát thánh ca, qua thánh vịnh hay bộ lễ, đều phải hát với sự thánh thiện, tính nghệ thuật và tình phổ quát. Hiện nay có rất nhiều bộ lễ đang được xử dụng trong phụng vụ thánh lễ. Ở hải ngoại, chúng ta thường xử dụng bộ lễ Seraphim, bộ lễ Vào Ðời của Lm Thành Tâm, bộ lễ của cha Nguyễn Văn Trinh... Các bộ lễ này đôi khi được hát chung trong một thánh lễ, có nghĩa là được xử dụng uyển chuyển trong 1 thánh lễ, ca đoàn chọn Kinh Thương xót của bộ lễ này, nhưng lại hát Kinh Vinh Danh của bộ lễ khác... Thực ra, theo tinh thần của Giáo Hội, trong phần bộ lễ có 2 yếu tố cần lưu ý:

- Lời ca phải sát với bản văn;

- Nhạc phải sát với thể loại bình ca...

Cần hát trọn một bộ lễ trong 1 thánh lễ, không nên sử dụng nhiều bộ lễ trong cùng 1 thánh lễ. Và vì những lý do vừa nêu trên, theo ý kiến tôi, tôi rất thích hát bộ lễ Seraphim và bộ lễ Ca lên đi 2 của cha Kim Long... Tôi cũng hy vọng trong tương lai, sẽ có nhiều nhạc sĩ công giáo sáng tác những bộ lễ mới để làm phong phú phần ca bộ lễ trong thánh ca Việt Nam".

Thời gian đi quá mau. Thấm thoát đã quá trưa. Mọi người được mời lên phòng cơm dùng cơm trưa do giáo xứ khoản đãi. Cha Trần Anh Dũng đích thân làm đầu bếp. Ngài trổ tài qua món chính « Bún gà nấu măng ». Ba hàng bàn dài kê sát nhau. Mỗi dẫy bàn có khoảng bốn bàn; mỗi bàn bốn người. Bún đầy ắp. Canh gà nấu măng thơm phức. Vừa dùng bữa, vừa nói chuyện. Trong bàn tôi ngồi, một anh hỏi một chị nghĩ sao về « buổi học » sáng nay. Anh ấy cố ý nhấn mạnh chữ buổi học. Hiểu ý ấy, chị bạn trả lời: Sáng nay nghe hai cha Phêrô, Phaolô và Sơ Marie chia sẻ, tôi vừa sung sướng, vừa cảm động. Tội thấy tương lai thánh nhạc việt nam đã có người tiếp nối. Các bậc thầy Hải Linh, Ngô Duy Linh, …đã qua đi, Các bậc đàn anh Nguyễn Văn Hòa, Kim Long, …đã bắt đầu lớn tuổi. Qua sự trình bày của ba diễn giả hôm nay, tôi thấy mình hết lo không có nhân tài tiếp nối cha ông.

Paris, ngày 27 tháng 04 năm 2008