18

Văn Hóa và Niềm Tin

GIẢI OAN TRONG TÂM THỨC VIỆT

Chuyện vừa bị ăn cướp vừa bị vu cho mọi tiếng oan đã trở thành chất máu u uẩn của người Việt, như câu thành ngữ "vừa ăn cướp vừa la làng".  Cha mẹ khuyên con bằng lời ca dao:

Con ơi nhớ lấy câu này

Cướp đêm là giặc cướp ngày là quan.

Mái Chùa

Tranh của họa sĩ Cát Đơn Sa

Muốn che lấp hành động thô bỉ của mình thì phải giương cái bảng ra vẻ chính nghĩa lên cho oai chứ. Và mọi nỗi xấu xa cũng được nặn ra để chụp lên đầu "kẻ bị ăn cướp" cho mọi người thấy việc mình làm thật quá chính đáng và cao cả vì đại cuộc. Người đáng được thương thì lại bị tội; kẻ đáng tội thì lại trở thành nhân vật lớn. Ai không theo mình là phá hoại, thiếu nhất trí, không đoàn kết. Vừa ăn cướp vừa la làng là vậy. Và nỗi oan cứ mãi chồng chất, ăn sâu vào mạch máu, bám rễ trong tâm khảm người Việt.

Nỗi oan phải chịu những bất công mỗi ngày mỗi lên cao, trở thành nỗi ray rứt dằng dặc trong suối dọc dài lịch sử người mình! Thà rằng như người Bách Việt cổ xưa ở vùng Lĩnh Nam, Quảng Đông Quảng Tây, chịu khuất phục đồng hóa với dân Hán từ phương Bắc tràn xuống chiếm đoạt, thành người Tàu cho xong một bề. Đàng này người mình cứ "cứng đầu", dựng ải Bắc Quan mà chận lại, và rồi dù có bị cả ngàn năm đô hộ, mình cứ nhất định là mình, nên mới nên nông nỗi này! Rồi nỗi oan từ cả một thế kỷ tương tàn phi lý. Nỗi oan những cái chết tức tưởi do chính anh em phân thây nhau để xây tháp ngà cho các thần râu xồm đúc nặn từ phương Tây. Nỗi oan những thân xác da vàng máu Việt làm mồi cho cá Biển Đông hay cho hải tặc Thái. Nỗi oan tan cửa nát nhà, chạy thục mạng đi ăn nhờ ở đợ khắp các vỉa đường thế giới. Nỗi oan bao nhục nhằn hấng chịu mấy chục năm qua, của lớp người thấp cố bé miệng cúi mặt trước đà tiến vênh mặt của nhân loại.

NỖI OAN THỊ KÍNH

Nhưng lạ lắm. Những ai nghiên cứu văn hóa Việt đều ngạc nhiên khi thấy người Việt với ngần ấy khổ lụy mà vẫn ít bị điên, vẫn "phây phây":

làm sao cũng chẳng làm sao,

dẫu có thế nào cũng chẳng làm chi.

Người Việt dường như nâng niu nỗi oan đã vốn như gắn liền với thân mệnh của mình, làm nên một gia sản tinh thần trong một cái nhìn tích cực: dù bất cứ oan nghiệt nào, người mình vẫn có sức chịu đựng được, và vẫn tìm ra cách giải oan. Không thấy bàn tới bác sĩ thần kinh, đi viện tâm lý trị liệu, hay uống thuốc độc tự tử. Truyện Thị Kính là một điển hình.

Đây là một câu truyện dân gian truyền tụng từ nhiều đời. Nàng Thị Kính kết duyên với chàng Thiện Sĩ con nhà giầu. Vợ chồng đang an vui thì xảy ra chuyện tình cờ, rất nhỏ mà hóa ra to. Một hôm chồng đang ngủ, vợ ngồi khâu vá chợt nhìn thấy cái râu mọc ngược, sẵn có dao trong tay toan cắt đi thì chợt chồng tỉnh dậy, nửa tỉnh nửa thức nhìn thấy lưỡi dao kề cổ liền tri hô lên là bị vợ ám sát.

Thế là nàng Thị Kính bị đổ oan cho tội giết chồng, không cách nào bào chữa được nữa. Nàng bị đuổi về nhà cha mẹ. Không giải được nỗi oan, nàng bèn đi tu. Nhưng thời ấy muốn đi tu thì phải hóa trang làm con trai thì mới được nhận. Chú tiểu lấy tên là Kính Tâm, mỗi ngày mỗi khôi ngô tuấn tú khiến cho tín nữ Thị Mầu mê mẩn tìm cách tán tỉnh mà không được. Thị Mầu vốn có tính lẳng lơ, một hôm có con với một người nào đấy, lại hô hoán lên rằng cha đứa trẻ chính là chú tiểu Kính Tâm và đưa con lại vất vào cửa chùa. Lại mắc vào một nỗi oan nữa, Kính Tâm âm thầm chịu đựng, nhận nuôi đứa trẻ, mặc cho bao cay đắng đầy đọa.

Khi đương tụng niệm khấn nguyền

Bỗng nghe tiếng trẻ khóc nên giật mình.

Ngảnh đi thì dạ chẳng đành,

Nhận ra thì hóa ra mình chẳng ngay.

Nhưng vì trong dạ hiếu sinh

Phúc thì làm phúc, dơ đành chịu dơ.

Kính Tâm đã giữ sự bí mật của mình cho đến ngày qua đời. Khi liệm xác người ta mới biết chú tiểu Kính Tâm không phải là đàn ông.

CHẶT ĐỨT ĐƯỢC VÒNG XÍCH

Sở dĩ truyện Kính Tâm đã trở thành như một di sản tinh thần của người mình, là vì truyền lại được cách giải oan kỳ diệu. Kính Tâm âm thầm chịu đựng trước hết là niềm tin vào Trời thấu suốt mọi bí ẩn, như ca dao đã từng nói lên:

- Đèn Trời soi xét.

- Ai bảo Trời không có mắt.

- Trời nào có phụ ai đâu.

- Làm ơn ắt hẳn nên ơn

- Trời nào phụ kẻ có nhơn bao giờ

Cho dù sau này đạo Phật, đạo Khổng, đạo Lão, có bước vào và phát triển mạnh ở Việt Nam, nhưng niềm tin căn bản vẫn là tin vào ông Trời. Thậm chí người theo đạo Phật cũng cầu khẩn với Phật nhưng rồi phải lên cao hơn nữa là cầu khẩn với Trời, vì thực ra đức Phật cũng chỉ là một người như ta mà đã giác ngộ được con đường giải thoát.

Em đi cầu khấn Phật Trời.

Niềm tin này đã là võ khí mạnh nhất để đương đầu với mọi nghịch cảnh, và cắt đứt được vòng xích trói buộc từ đời này qua đời kia. Tiếng thời mới gọi là vòng hệ lụy nghiệt ngã phát sinh do những oan trái này. Khoa Tâm Lý Miền Sâu ngày nay cho thấy ít ra ba hậu quả hệ lụy của người không được giải oan hay chữa khỏi thì sẽ trở thành những hiện tượng:

- Hiện tượng 1: Người bị thương lại đi gây thương tích cho người khác nữa kiểu giận cá băm thớt, giận chó đá mèo, thành cái vòng luẩn quẩn tiếp diễn. Dấu rõ nhất là khó nết, hay cắn cấu, phê bình chỉ trích, đấm đá ăn thua đủ với đời kiểu "vết thù hằn trên lưng ngựa hoang", phóng chiếu cái bực bội bên trong ra chung quanh. Chuyện chia rẽ trong cộng đồng cũng có thể do những giẫy giụa đáng thương này.

- Hiện tượng 2: Gỡ gạc bù trừ, kiếm thêm tí danh hão, khoe mẽ chút phù du để che lấp cái mặc cảm hụt hẫng bên trong một cách tội nghiệp, nhiều khi trở thành lố bịch.

- Hiện tượng 3: Bỏ cuộc trốn chạy, cố tìm quên cho khuây khỏa niềm đau xót, bi quan nhìn cuộc sống bằng đôi mắt đeo kính đen với những điệu than ai oán, nhiều khi phát điên hay tự tử vì những phi lý tận cùng: người buồn cảnh có vui đâu bao giờ.

TIN VUI ĐƯỢC GIẢI OAN

Khoa Tâm Lý Trị Liệu sau nhiều nghiên cứu mới khám phá ra được tiến trình chữa trị, mà bước đầu tiên là phải đối diện với nỗi đau và cho bộc lộ lên được chứ không chôn vùi. Vì nếu càng tìm cách trốn chạy hay vùi lấp thì nó càng trở thành động lực bên trong hành hạ và phóng chiếu (projection) ra thành những con ma đen ghê sợ: Biết than cùng Trời, biết thở cùng ai! Bài dân ca mộc mạc của người mình không ngờ lại nói lên được tiến trình này.

Ngồi buồn đốt một đống rơm

Khói bay nghi ngút chẳng thơm chút nào

Khói bay tới tận thiên tào

Ngọc Hoàng phán hỏi thằng nào đốt rơm?

Niềm đau và nỗi oan được trút ra thành một đống rơm cho cháy đi bốc khói chẳng thơm tho chút nào. Nhưng khi khói bay cao làm cay mắt ông Trời thì ông liền quát hỏi: đứa nào đốt rơm? Bài dân ca dễ thương và hay quá! Ông Trời ở đây không còn cao xa mãi trên kia, mà đã trở thành rất người. Ngài cũng bị khói đen của những nỗi oan làm cay mắt, biết lắng nghe và cảm thông được niềm xót đau của người đang than thở. Vậy mà Ngài còn hỏi "thằng nào đốt rơm". Hỏi để mà cho có chuyện chứ Ngài đã biết ai rồi. Đây mới chính là giây phút giải oan của người mình: Trời nào có phụ ai đâu! Trời nào phụ kẻ có nhơn bao giờ!

Nhìn như vậy thì câu chuyện Chúa Giêsu hiện ra với hai môn đệ trên đường Emmaus thật là một tiến trình chữa bệnh thần diệu. Hai môn đệ cũng đã chán chường thất vọng tìm cách bỏ cuộc trốn chạy, cố tìm quên để chôn vùi nỗi đau xót oan khiên, vì những ước mơ xây dựng bỗng dưng sụp đổ, Thầy mình là Đức Giêsu bị xử tử chết lãng nhách.

Chính phút giây này, Chúa Giêsu đã hiện ra đi bên cạnh, gợi chuyện cho hai người kể lể trút hết bầu tâm sự "đốt một đống rơm, khói bay nghi ngút chẳng thơm chút nào." Trong niềm cảm thông sâu xa, hai môn đệ đã được dịp nhìn lại lịch sự dân tộc mình, những bước tưởng rằng phí lý nhất lại đã là mốc ghi cho một niềm tin cao hơn là những giải quyết luẩn quẩn trần tục. Và nhất là phút giây bỗng nhận ra Chúa đã sống lại và vẫn hiện diện ở bên cạnh mình.

"Khi đồng bàn với họ, Người cầm lấy bánh, dâng lời húc tụng, và bẻ ra trao cho họ. Mắt họ liền bừng mở, và họ nhận ra Người" (Luca 24:30-31).

Đúng vậy. Cuộc sống mỗi người cũng nhiều nỗi đau xót oan khiên, chỉ có thể được hóa giải bằng con mắt niềm tin thấy được Chúa đang đi bên cạnh, đang tâm sự, đang vỗ về hỏi han.

"Dọc đường, khi Người nói chuyện và giải thích Kinh Thánh cho chúng ta, lòng chúng ta đã chẳng bừng cháy lên sao?" (Luca 24:32).

Lm. Trần Cao Tường

(từ tác phẩm Khúc Sáo Ân Tình, Thời Điểm xuất bản)

Mời đọc truyện Quan Âm Thị Kính

Mời thăm Mạng Lưới Dũng Lạc http://www.dunglac.org  và www.dunglac.net , góp tư liệu xây nhà Văn Hóa & Niềm Tin.